Wehabîtî çiye?

Ev baweriyek e, ji teref Muhammedê kurê Suleymanê kurê Ebdulwehab ve hatiye meydanê. Muhammedê torinê Ebdulwehab di bihara sala 1703 an de li herêma Necdê li bajarê Uyayneyê (70 km nêzîkî Riyada Erebistanê) hatiye dunyayê. Ji qebîla Teym e. Bi navê Şeyx Necdi hatiye naskirin. Ji malbatekî mensûbê mezhebê Henbelî ye, malbata wî gelek zanyarên îslamî perwerde kirine.
Ji Hindistanê bigre heta Şamê li gelek ciyan xwendiye, lê xwendina xwe li Şamê qedandiye, di dema şagirtiya xwe de gelek di tesira Îbni teymiye de maye. Vê ekola xwe di sala 1745'an de piştî ku Emirê Necdê Muhemmedê kurê Mesûd teswîp kir, îlankir. Mirov dikare bêje bi sedem alîkariya Mesûd ev ekola han li nava Erebistanê belav bû, lê hêj jî di wir de maye, pirr hindik belav bûye di alema îslamê de. Gelek mirovên ku li dijî urf û adeta û li dijî bid'eta derdikevin navê wehhabîtiyê li wan dikin, lê ew ne wehabîne, gelek mela jî hene baş wehabîtîyê nasnakin lê ji boy ku li hember hinek bid'a dertên navê wehabîtiyê lixwe dikin, an jî xelk ji wan re wehabî dibêjin. Bi taybetî li Kurdistanê ji melayên ku li dijî Şêx û axa derdiketin ji wan re wehabî digotin.

Wehabî di derheq hedîsan de her çiqas işk bin jî, di warê siyasî de li hemebr Osmaniya cephe girtine. Bi angorê baweriya wan dewleta Osmanî ne dewleteke îslamî ye. Piştî Osmaniyan dewleta memlûka xist (1517) û xelîfetî bi destê zorê kirin destê xwe, mirov dikare bêje ekola ku li dijî Osmaniyan derket her ew in. Emîrê Necdê Muhammed bin Mesûd jî destek dida wan. Bi desteka Emirê Necdê wan gelek bajar zeftkirin wek Mekke û Mdine. Di destpêkê de dewleta Osmanî pirr girîngî neda ev serhildana wan, lê dema wehabîtî bû wek ekolek siyasî dewleta Osmaniyan êriş bir ser û gelek ji wan kuştin.

Di dewra Sultanê Osmaniyan Ebdulezizê yekem de, Ebdulezîzê kurê Muhemmed emîrê Necdê bû û serkêşiya serhildanê jî wî dikir, lê Osmaniyan ew girtin û anin Stenbolê û îdam kirin.

Hinek baweriyên wan ji ehlê sunnet cuda ye, wek ew şefaatê qebûl nakin, dibêjin ku tu kesek nikare bikeve nava mirov û Xwedê, wesîlê qebûl nakin.

Pirr girîngiyê nadin hedîsan jî. Terkkirina ferzan, an jî kirina gunehên mezin wek kufrê dizanin. Tiştên di pey pêxember re cêbûne wek mewlûd uwd. hemiyan ji kufrê qebûldikin, wek ku mirov ji Pêxember re jî îbadetê dike wisan dihesibînin. Bi awakî din di warê dîn de pîrr işk in. Bi angôrê wan ew tenê musliman in.

Jiber vî jî di alema îslamê de pirr terefdar negirtine.
Dewleta Suud bi gelemperî liser baweriya wan dimeşe.

Bi silavên biratî

(Bersiva pirsa kurdekî bû, loma jî ewqas kurt e)

08.08.2004

M.Nûreddîn Yekta